اسناد تجاری بر خلاف نام سنگین آن فقط مربوط به تجار و بازرگانان نیست. بسیاری از افراد در روابط روزمره خود از اسناد تجاری به خصوص چک و سفته استفاده می کنند و دانستن قوانین امری ضروری است.
به گزارش «تابناک»، اسناد تجاری در جامعه ما اسنادی هستند که برای پرداخت مبادلات استفاده می شوند. به عنوان مثال، اگر یک معامله بزرگ شامل خرید سخت افزار، مصالح ساختمانی، فرش، اتومبیل، طلا، کالا به مبلغ هنگفت یا چیز دیگری باشد، برای پرداخت آن از اسناد تجاری استفاده می شود.
اطلاعات اوراق بدهی در قانون
در پرداخت های جاری، دیگر مانند قبل پول نقد منتقل نمی شود و مبادلات با چک، سفته، برات یا حتی پول دیجیتال و غیره صورت می گیرد.
یکی از پرکاربردترین اسناد تجاری امروزه «احتکار» است. سفته سندی است که بدهی به طلبکار را نشان می دهد که در آن مدیون متعهد می شود در موعد مقرر مبلغ معینی را به طلبکار بپردازد.
در بورس های فعلی استفاده از چک و سفته برای ضمانت تسهیلات بانکی، فروش، ضمانت نامه و … در جامعه ما بسیار رواج یافته است. در نتیجه افرادی که از سفته و چک استفاده می کنند نیز باید جزئیات این اسناد تجاری همه کاره را بدانند تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند.
بر اساس ماده 307 قانون تجارت، سفته سندی است که به موجب آن امضاکننده متعهد می شود مبلغی را در زمان معین یا بنا به درخواست به متصدی یا شخص خاصی یا حواله آن شخص پرداخت کند.
طبق ماده 308 قانون تجارت، سفته باید علاوه بر امضا یا مهر، دارای تاریخ و دارای سه شرط مهم یعنی مبلغ پرداختی به تمام حروف، گیرنده وجه و تاریخ پرداخت باشد. . .
مصداق بارز جرم خیانت در امانت
افرادی که می خواهند برای تضمین حسن انجام کار به کارفرما سفته یا چک بدهند باید بدانند که در سفته یا چک خود باید قید شود که این سفته یا چک برای حسن انجام کار است. گارانتی دارد و ارزش دیگری ندارد. از سفته یا چک کپی بگیرید و به امضای مدیر شرکت (کارفرما) بفرستید تا از هرگونه سوء استفاده در آینده جلوگیری شود.
متأسفانه گاهی دیده می شود که کارفرما سفته یا چک امانی کارگری را که برای ضمانت یا سرقفلی انجام داده است پس از خاتمه قرارداد کار به کارمند پس نمی دهد و کارمند را به انجام این چک یا معکوس تهدید می کند.
در این راستا اگر کارفرما چک یا سفته کارمند را بی دلیل انجام دهد، این اقدام کارفرما مصداق بارز خیانت در امانت است و قانونگذار طبق ماده 673 قانون مجازات اسلامی، کارفرما را مجازات می کند. بنابراین در صدور چک یا سفته باید دقت زیادی شود تا حسن انجام کار تضمین شود.
تعریف حقوقی چک
چک یکی دیگر از اسناد تجاری پرکاربرد و مهم دنیای امروزی است که بهتر است هر فردی حتی اگر دسته چک هم نداشته باشد قوانین چک را بداند.
طبق ماده 310 قانون تجارت، قانونگذار ما چک را چک کتبی تعریف کرده است که به موجب آن صادرکننده تمام یا قسمتی از وجوهی را که نزد خوانده (بانک) در اختیار دارد، کلاً یا جزئی می‌پردازد.
در ماده 311 قانون تجارت نیز مقرر شده است که چک باید محل و تاریخ صدور را قید و به امضای صادرکننده برسد و نمی توان قول پرداخت را داد.
در ماده 312 قانون تجارت نیز آمده است: «چک ممکن است به نام دارنده یا شخص معینی یا حواله ای باشد و در ظهر برای امضاء به دیگری نیز منتقل شود».
نکته بسیار مهمی در این زمینه وجود دارد و آن این است که با توجه به تغییرات اخیری که در صدور چک ایجاد شده است، از این پس برای صدور چک یا ظهرنویسی لازم است که اطلاعات چک و اطلاعات هویتی. درباره افراد در سامانه صیاد ثبت نام و تایید شوید.
در نتیجه، دیگر نمی‌توانیم برای شرکت حامل چک صادر کنیم. از آنجایی که کنترل‌های متصدی حمل‌کننده، ریسک سود را نیز افزایش داده بود و با قانون جدید کنترل‌ها، ثبت اطلاعات پول حامل در سامانه صیادی معنا ندارد.
قانونگذار ما طبق ماده 1 قانون صدور چک، انواع چک را به شرح زیر تعریف کرده است:
1- چک عادی: چکی است که افراد بر اساس موجودی حساب خود صادر کرده اند و دارنده آن ضمانتی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
۲- چک تایید شده: چکی است که افراد بر اساس موجودی حساب جاری خود صادر می کنند و پرداخت آن توسط بانک تایید می شود.
3- چک تضمینی: چکی است که به درخواست مشتری توسط بانک صادر می شود و پرداخت مبلغ نیز توسط بانک تضمین می شود.
4- چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر می شود و مبلغ آن در هر یک از شعب بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می شود.
سوال مهم در مورد چک برای اکثر افراد این است که چه زمانی چک قانونی و چه زمانی چک کیفری است؟ عده ای فکر می کنند چک قانونی فایده ای ندارد و چک کیفری ارزش بیشتری دارد، اما این فقط یک تصور غلط است.
تفاوت چک کیفری با حقوقی در این است که در چک حقوقی صادرکننده چک قابل تعقیب و مجازات نیست، اما می توان تقاضای توقیف اموال صادرکننده را کرد. البته مردم هم اکنون می توانند از طریق ثبت نام برای دریافت چک اقدام کنند.
حال سوال مهم این است که چک حقوقی چه زمانی است؟ بر اساس ماده 13 قانون صدور چک، قانونگذار ما اعلام کرده است که صادرکننده چک در موارد زیر قابل تعقیب نیست:
الف) در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا شده است.
ب) وقتی در متن چک، دریافت مبلغ منوط به احراز شرط باشد.
ج) در صورتی که در متن چک قید شده باشد که چک برای تضمین معامله یا تعهد وجود دارد.
د) هر گاه بدون قید و شرط در متن چک ثابت شود که وصول وجه مشروط به تحقق شرط است یا چک برای ضمانت اجرای معامله یا تعهد است.
ه) در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور چک قبل از تاریخ مندرج در متن چک باشد.
اما قانونگذار در ماده 9 قانون صدور چک به صراحت گفته است: «در بانک قابل تعقیب نیست».
در این راستا بانک موظف است به محض تسلیم و تسلیم چک توسط مشتری، مبلغ چک را در حساب صادرکننده مسدود و آن را پرداخت کند.
نکته مهم دیگر در خصوص چک این است که طبق ماده ۷ قانون صدور چک، پس گرفتن چک جرم و مجازات است. مفهوم ساده چک گمرکی غیر قابل برگشت به این معنی است که چک به هر دلیلی قابل وصول نیست. اعم از نبود موجودی یا عدم وصول چک به دلیل عدم تطابق امضا و یا به دلیل آسیب دیدن و ….
قانونگذار در ماده ۷ قانون صدور چک بر مجازات افرادی که به صورت غیرقانونی چک صادر می کنند تاکید کرده است:
الف) چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از 10 میلیون ریال باشد به حبس حداکثر تا شش ماه محکوم خواهد شد.
ب) چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از 10 میلیون ریال تا 50 میلیون ریال باشد به حبس از شش ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
ج) در صورتی که مبلغ مندرج در متن چک بیش از 50 میلیون ریال باشد به حبس از یک تا دو سال و دو سال ممنوعیت از داشتن چک محکوم می شود. در صورتی که صادرکننده چک، چک های بلامحل صادر کرده باشد، کل مبلغ مندرج در متون چک نیز ملاک عمل خواهد بود.
قانونگذار در تبصره این ماده همچنین تاکید کرده است که این مجازات شامل مواردی که ثابت شود چک های غیرقانونی برای معاملات غیرقانونی یا ربوی صادر شده است نخواهد شد.
تغییرات در قانون جدید را بررسی کنید
یکی از تغییرات عمده ای که در سال 1400 در کنترل ها ایجاد شد، ظاهر کنترل ها بود. چک های جدید که امروزه در جامعه به چک های ماهیگیری معروف است، نسبت به چک های قدیمی در رنگ چک تغییر اساسی کرده است. رنگ چک در گذشته سبز و صورتی بود، اما جعبه های جدید زمینه بنفش دارند. یکی دیگر از ویژگی های مهم چک های جدید یا همان چک های صیادی، داشتن کد 16 رقمی منحصر به فرد و عبارت (عملکرد این چک بستگی به ثبت صدور، وصول و ارسال آن در سامانه صیادی دارد) روی چک های جدید است. .
این عبارت صرفاً به این معناست که اگر چکی در سامانه شکارچی ثبت نشده باشد، آن چک باطل تلقی می شود، پس مراقب باشید و بدانید که تحت هیچ شرایطی بدون ثبت و درخواست در سامانه شکارچی چک های جدیدی دریافت نخواهید کرد. بدون شک متحمل ضرر خواهد شد.
پیگیری حقوقی چک های برگشتی
در صورت برگشت چک این شخص، سامانه شکارچی دیگر اجازه صدور و ثبت چک جدید را به آن شخص نمی دهد. هدف این است که از این طریق از صدور چک های بی اعتبار در جامعه جلوگیری شود که بسیار درست و منطقی است.
قبلاً فردی که چک دریافت می‌کرد فقط می‌توانست از حسابی که مرتبط با چک بود برداشت کند، اما در اصلاحات جدید قانون چک، تمام حساب‌های بانکی افراد به دسته چک آنها متصل می‌شود و در صورتی که حساب اصلی مرتبط با چک باشد. چک خالی است، بانک ها می توانند فوراً از همه حساب ها برداشت کنند. چک ها را در همان بانک برداشت کنند.
به عنوان مثال، اگر فردی به شما یک چک 37 میلیون تومانی داده است و در زمان چک در حساب جاری فرد فقط 7 میلیون تومان است، می توانید همان 7 میلیون تومان و مابقی پول را از حساب های فردی برداشت کنید. برای همان شخص من همان بانک را به شما می دهم. در صورتی که سایر حساب های طرف مقابل به اندازه دلخواه شما پول ندارد، می توانید با مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی گواهی مبنی بر نداشتن وجه از بانک دریافت کرده و اقدامات قانونی لازم را انجام دهید.
توجه داشته باشید که گواهی عدم پرداخت باید حاوی کد رهگیری چک برگشتی، کلیه اطلاعات صادرکننده چک و کلیه اطلاعات مربوط به دارنده چک باشد.
نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که باید مهر یا امضای صاحب حساب را نیز در بانک ثبت کنید تا قاضی با آنچه روی چک است صحت آن را تایید کند.
بر اساس قانون جدید چک، در صورت تامین نشدن کسری باقیمانده چک تا ۲۴ ساعت، حساب‌های صادرکننده چک در کلیه بانک‌ها و مؤسسات مالی به میزان کسری چک مسدود می‌شود. ضمناً از زمان صدور اجرائیه، دریافت کننده چک 10 روز فرصت دارد تا موجودی خود را تأمین کند، در غیر این صورت مشمول قانون مجازات های مالی می شود و فرد را بازداشت یا ممنوع الخروج می کند. ویژگی. در قانون جدید چک مقرر شده است که در صورت برگشت چک افراد، محدودیت های زیر برای آن شخص اعمال می شود:
1- جلوگیری از افتتاح حساب و صدور کارت بانکی جدید
2- وجوه موجود در کلیه حسابها و کارتهای بانکی و کلیه مبالغ متعلق به صادرکننده ای که مالکیت بانک یا مؤسسات مالی و اعتباری را دارد به میزان کسری مبلغ چک به ترتیب اعلام شده از سوی بانک مرکزی مسدود شود.
3- از گشایش مستند، ارزی و اعتباری واقعی خودداری کنید
4- عدم پرداخت تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت نامه ارزی یا ریالی
5- ممنوعیت ارائه دسته جدید کنترل در سامانه صیاد.
به طور کلی نکات مهم و مهم ترین تغییرات کنترل با توجه به تغییرات انجام شده تاکنون 10 نکته می باشد که به اختصار عبارتند از:
1- نظارت و اعتبارسنجی کامل مشتری توسط سامانه صیاد
۲- کاهش چک های برگشتی و افزایش اعتبار چک ها.
3- به هر برگ چک صیاد یک کد اختصاصی اختصاص دهید
4- ممنوعیت صدور چک بر دارنده
5- امکان استعلام گیرنده چک از طریق پیامک
6- مدت اعتبار سه ساله دسته ها از زمان چاپ 7- رفع اثر چک های برگشتی پس از سه سال از تاریخ برگشت.
8- ایجاد زیرساخت برای کنترل های موقت و کنترل های الکترونیکی
9- سیستم بانک مرکزی و قوه قضائیه را به هم متصل کنید
صدور سریع اجرا برای چک های بی محل که یکی از مهم ترین تغییرات قانون چک در سال جاری است.
* امیرحسین صفدری پژوهشگر حقوقی